Blokzincir Teknolojisi ve Kripto Varlıklara Regülasyon Perspektifinden Genel Bir Bakış

Blokzincir teknolojisi, son yıllarda hızla gelişen ve çeşitli sektörlerde devrim niteliğinde değişiklikler getiren bir yenilik olarak dikkat çekmektedir. Bu teknoloji, dijital dünyada güvenli, şeffaf ve dağıtık bir yapı sağlayarak, işlemlerin aracısız bir şekilde gerçekleştirilmesine olanak tanır. Bu makalede, blokzincir teknolojisinin genel yapısı, kripto varlıkların önemi, kullanım alanları ve bu alandaki düzenlemelere ilişkin genel bir bakış sunulacaktır.

Blokzincir Teknolojisinin Temelleri

Blokzincir, merkezi olmayan bir dijital defter teknolojisidir. Bu teknoloji, verilerin bloklar halinde saklandığı ve zincirleme bir yapıyla birbirine bağlandığı bir sistem sunar. Her bir blok, bir önceki bloğun verilerini de içerdiği için, veriler üzerinde değişiklik yapmak neredeyse imkânsız hale gelir. Bu yapının en temel özellikleri arasında güvenlik, şeffaflık ve değiştirilemezlik bulunmaktadır.

Blokzincir Teknolojisinin Gelişimi

Blokzincir teknolojisi, ilk olarak 2008 yılında Satoshi Nakamoto takma adını kullanan bir kişi ya da grup tarafından ortaya atılmıştır. Nakamoto, “Bitcoin: Eşten Eşe Elektronik Nakit Sistemi[1]başlıklı makalesinde bu teknolojiyi tanıtmıştır. Bitcoin, blokzincir teknolojisini kullanarak merkezi olmayan bir dijital para birimi olarak piyasaya sürülmüş ve büyük bir ilgi görmüştür. Bu teknoloji, zamanla sadece finans sektörüyle sınırlı kalmamış, çeşitli endüstrilere de yayılmıştır.

Blokzincir teknolojisinin diğer teknolojilerden en temel farkı, “birlikte çalışma” kavramını ön plana çıkarmasıdır. Bu teknoloji, tek bir şirketin veya ürünün başarısından ziyade, bir arada değer yaratmayı başaran ekosistemlerin önemini artırmaktadır. Bu bağlamda, blokzincir teknolojisi, sektörler arası konsorsiyumlar ve platformlar gibi yapıların gelişmesini teşvik etmektedir.

Türkiye’de blokzincir teknolojisinin gelişimi, 8 Haziran 2018 tarihinde Türkiye Bilişim Vakfı tarafından hayata geçirilen Blockchain Türkiye Platformu (BCTR) ile hız kazanmıştır. BCTR, Türkiye’de sürdürülebilir bir blokzincir ekosistemi oluşturmayı hedefleyen bir paylaşım platformudur. Bu platform, blokzincir teknolojisinin iş yapış biçimlerine getirdiği yenilikleri desteklemekte ve bu teknolojinin yaygınlaşması için çeşitli çalışmalar yürütmektedir.

Kripto Varlıklar

Blokzincir teknolojisinin en bilinen uygulamalarından biri kripto varlıklar, özellikle de kripto paralar, olmuştur. Kripto paralar, dijital ve merkezi olmayan bir yapıya sahip para birimleridir. Bitcoin, bu alanda ilk ve en bilinen örneklerden biridir. Ancak zamanla, farklı kullanım alanlarına hitap eden binlerce kripto para geliştirilmiştir.

Kripto varlık piyasası, küresel ölçekte hızla büyüyen ve giderek daha fazla ilgi gören bir sektör haline gelmiştir. CoinMarketCap [2]verilerine göre kripto varlıkların toplam piyasa değeri, 2020 yılında 189 milyar dolar iken, 2024 yılına gelindiğinde bu rakam 2,24 trilyon doları aşmıştır. Bu hızlı büyüme, kripto varlıkların finansal sistemlerdeki yerini güçlendirdiği ve küresel yatırımcıların ilgisini çektiğini göstermektedir. Ayrıca, kripto varlıkların günlük işlem hacmi 56,1 milyar doların üzerinde gerçekleşmektedir, bu da piyasanın ne kadar aktif ve dinamik olduğunu gözler önüne sermektedir.

Küresel piyasalarda kripto varlıkların benimsenme oranları da hızla artmaktadır. Örneğin, Chainalysis’in Global Kripto Benimseme Endeksi 2023 verilerine göre [3], birçok büyük ekonomi kripto varlıklara yoğun ilgi göstermektedir. Türkiye, bu sıralamada büyük ekonomiler arasında 12. sırada yer alırken, ABD, Hindistan ve Birleşik Krallık gibi ülkelerle birlikte en yüksek kripto varlık işlem hacmine sahip ülkeler arasında yer almaktadır. Türkiye, bu sıralamada dünya genelinde dördüncü sırada bulunarak kripto piyasalarında ne kadar aktif bir oyuncu olduğunu kanıtlamaktadır.

Bu veriler, kripto varlıkların dünya genelinde artan popülaritesini ve finansal ekosistemlerdeki artan etkisini yansıtırken, Türkiye’nin bu alandaki büyümesini ve küresel pazardaki önemini vurgulamaktadır. Kripto varlıkların yaygınlaşması, sadece bireysel yatırımcılar arasında değil, aynı zamanda kurumsal yatırımcılar ve hükümetler arasında da büyük ilgi görmektedir. Bu eğilimler, kripto varlıkların küresel finansal sistemde kalıcı bir yer edindiğini göstermektedir.

Binance’in araştırma kolu olan Binance Research, Kasım 2023 itibarıyla Türkiye’nin kripto varlık piyasasına dair önemli verileri içeren “Türkiye’nin Kripto Görünümü” [4] başlıklı bir rapor yayınladı. Rapora göre, Türkiye, dünya genelinde kripto varlık benimseme oranı en yüksek ülkelerden biri olarak öne çıkmaktadır.

Raporda paylaşılan veriler, Türkiye nüfusunun yaklaşık %40’ının kripto varlık sahibi olduğunu ortaya koyuyor. Bu da her beş kişiden ikisinin kripto varlık sahibi olduğu anlamına gelmektedir. Ayrıca, son üç yıl içinde kripto varlıklarla bir şekilde ilişki kuranların oranının %16’dan %40’a yükseldiği belirtmektedir.

Rapor, Türkiye’nin büyük ekonomiler arasında Chainalysis’in Global Kripto Benimseme Endeksi 2023’te 12. sırada yer aldığını göstermektedir. Ayrıca, global işlem hacmi açısından Türkiye, ABD, Hindistan ve Birleşik Krallık’ın ardından dünyada 4. sırada bulunmaktadır. Bu veriler, Türkiye’nin kripto varlık piyasasında ne kadar önemli bir oyuncu haline geldiğini ve dünya genelindeki yerini göstermektedir.

Kripto Paraların Çeşitlenmesi ve ICO Süreci

Kripto paraların popülaritesi arttıkça, farklı projeler de bu teknolojiyi kullanarak fon toplama yöntemleri geliştirmiştir. Bu yöntemlerden en yaygın olanı, Initial Coin Offering (ICO) olarak bilinir. ICO, projelerin geliştirilmesi için gerekli fonları toplamak amacıyla dijital tokenların halka arz edilmesi sürecidir. Bu süreç, özellikle 2017-2018 yıllarında büyük bir popülarite kazanmış ve yüzlerce proje bu yöntemle fon toplamıştır.

Ancak, ICO’ların düzenleyici denetimden yoksun olması, bazı kötü niyetli kişilerin bu yöntemi yatırımcıları dolandırmak için kullanmasına yol açmıştır. Bu durum, daha güvenli ve düzenlenmiş bir alternatif olarak Menkul Kıymet Token Arzları’nın (STO) geliştirilmesine zemin hazırlamıştır.

Menkul Kıymet Token Arzları (STO)

STO’lar, şirketlerin dijital tokenlar aracılığıyla hisse, yönetim ve oy hakkı gibi yasal düzenlemelere tabi olan haklarını yatırımcılara arz etmelerine olanak tanır. Bu yöntem, ICO’lardan farklı olarak daha sıkı düzenleyici gereksinimlere tabidir ve yatırımcı korumasını artırmayı hedefler. STO’lar, özellikle büyük ölçekli projeler için güvenli ve düzenlenmiş bir fon toplama yöntemi olarak öne çıkmaktadır.

Kripto Varlıkların Düzenlenmesi ve Küresel Yaklaşımlar

Kripto paraların hızla artan popülaritesi, dünya genelinde düzenleyicilerin bu yeni finansal araçları nasıl yöneteceği konusunda farklı yaklaşımlar benimsemelerine yol açmıştır. Kripto paralar, birçok ülke için hem fırsatlar hem de tehditler barındıran bir olgu olarak görülmektedir. Bu nedenle, kripto paraların düzenlenmesi konusunda dünya genelinde çeşitli yaklaşımlar geliştirilmiştir.

Amerika Birleşik Devletleri

ABD, kripto para düzenlemeleri konusunda karmaşık bir yapı sunmaktadır. Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC), kripto paraların büyük bir kısmını menkul kıymet olarak değerlendirmekte ve bu varlıkların düzenleyici çerçevelere tabi olmasını talep etmektedir. 2023 yılında SEC tarafından açılan davalar, kripto paraların düzenlenmesi konusunda önemli adımlar olarak görülmüştür.

Çin

Çin, kripto paralar konusunda oldukça katı bir duruş sergilemektedir. Çin Halk Bankası (PBOC), ülkede kripto para işletmelerinin faaliyetlerini yasaklamış ve Bitcoin madenciliğini de durdurmuştur. Bu adımlar, Çin’in kripto para piyasasındaki etkisini önemli ölçüde azaltmıştır. [5]

Avrupa Birliği

Avrupa Birliği, kripto paraların düzenlenmesi konusunda kapsamlı bir yaklaşıma sahiptir. 2023 yılında yürürlüğe giren Kripto Varlık Piyasaları Düzenlemesi (MiCA), tüketici korumasını artırmakta ve kara para aklama ile terörizmin finansmanını önlemek amacıyla yeni lisanslama gereksinimleri getirmektedir. [6]

Türkiye

Türkiye, kripto varlıkların düzenlenmesi konusunda son yıllarda önemli adımlar atmıştır. 2021 yılına kadar Türkiye’de kripto varlıklarla ilgili bir hukuki düzenleme bulunmuyordu. Ancak, 16 Nisan 2021’de yayımlanan “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” [7] ile kripto varlık tanımı ilk kez yapılmış ve bu varlıkların ödemelerde kullanılması yasaklanmıştır. Bu yönetmelik, kripto varlıkları dağıtık defter teknolojisi kullanılarak sanal olarak oluşturulmuş, dijital ağlar üzerinden dağıtılan ancak itibari para, elektronik para veya menkul kıymet olarak nitelendirilmeyen gayrimaddi varlıklar olarak tanımlamıştır. Yönetmelik, kripto varlıkların ödemelerde kullanılmasını yasaklamış ve bu amaçla hizmet sunulmasını da engellemiştir.

Ayrıca, kripto varlık hizmet sağlayıcıları, “Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun” [8] kapsamında yükümlü olarak belirlenmiştir. Bu düzenleme ile birlikte, kripto varlık hizmet sağlayıcılarına müşteri tanıma (KYC), şüpheli işlem bildirimi ve bilgi verme gibi yükümlülükler getirilmiştir.

2024 yılına gelindiğinde, Türkiye kripto varlıklarla ilgili daha kapsamlı bir yasal düzenlemeyi hayata geçirmiştir. 26 Haziran 2024 tarihinde kabul edilen bu yasa, Türkiye’deki kripto varlık piyasasının daha güvenli ve düzenli bir şekilde işlemesini sağlamak amacıyla bir dizi önemli yenilik getirmiştir.

Türkiye’de kabul edilen yeni yasa, kripto varlık hizmet sağlayıcılarına yönelik kapsamlı düzenlemeler getirmektedir. 26 Haziran 2024 tarihinde yürürlüğe giren bu yasa, Sermaye Piyasası Kanunu’nda yapılan değişikliklerle kripto varlıkların tanımlanmasını, kripto varlık hizmet sağlayıcılarının faaliyetlerini, bu faaliyetlere ilişkin denetim ve yaptırımları içermektedir.

Yasa, kripto varlıkları ve bu varlıklara ilişkin hizmet sağlayıcılarını detaylı bir şekilde tanımlamakta ve bu hizmet sağlayıcıların kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin çeşitli yükümlülükler getirmektedir. Bu yükümlülükler arasında, kripto varlıkların saklanması, transfer edilmesi, ilk satış veya dağıtım gibi işlemler için düzenleyici kurallara uyulması zorunluluğu bulunmaktadır. Ayrıca, kripto varlık hizmet sağlayıcılarının kuruluş aşamasında Sermaye Piyasası Kurulu’ndan (SPK) izin alması ve faaliyetlerinin güvenli bir şekilde yönetilmesi için gerekli iç kontrol sistemlerini kurması gerekmektedir.

Yasa, ayrıca kripto varlık hizmet sağlayıcılarının denetim ve bağımsız denetim kuruluşları tarafından izlenmesini zorunlu kılmakta ve bu denetimlerin SPK tarafından belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde gerçekleştirilmesini öngörmektedir. Yeni yasa, kripto varlık piyasasında faaliyet gösteren platformların ve hizmet sağlayıcılarının hukuki ve mali sorumluluklarını netleştirirken, müşteri varlıklarının korunması ve olası hukuka aykırılık durumlarında uygulanacak yaptırımları da belirlemektedir. Bu düzenlemeler, Türkiye’deki kripto varlık piyasasının daha güvenli ve düzenli bir şekilde işlemesini sağlamayı hedeflemektedir.

Bu yasal düzenleme, Türkiye’nin FATF (Financial Action Task Force) standartlarına [9] uyum sağlama çabalarının bir parçası olarak değerlendirilmiştir. Türkiye, bu yasa ile birlikte kripto varlık düzenlemeleri konusunda önemli bir adım atmış ve küresel standartlara uyum sağlama yolunda ilerlemiştir.

Halihazırda ilgili kamu kurum ve kuruluşlarca bu alanda ikincil düzenlemelerin tasarlanması üzerinde çalışıldığı bilinmekte olu bahse konu ikincil düzenlemelerin inovasyonun önünü tıkamadan, blokzincir teknolojisinin faydalarının yayılmasına ket vurmadan, yatırımcıyı ve tüketiciyi koruyarak, güvenli ve şeffaf bir piyasa ortamı yaratacak şekilde tasarlanmasının önem arz ettiği değerlendirilmektedir.

Kripto Varlıkların Geleceği ve Regülasyonların Önemi

Kripto varlıklar, finansal piyasalarda devrim yaratma potansiyeline sahip olsa da, bu varlıkların güvenli ve şeffaf bir şekilde işlem görebilmesi için düzenleyici çerçevelere ihtiyaç vardır. Düzenlemeler, yatırımcıların korunması, piyasa bütünlüğünün sağlanması ve yasadışı faaliyetlerin önlenmesi açısından kritik bir rol oynamaktadır.

Dünya genelinde kripto paraların düzenlenmesi konusunda atılan adımlar, bu piyasanın güvenliğini artırırken, yatırımcıların bu alana olan güvenini de güçlendirmektedir. Bu bağlamda, Türkiye gibi ülkelerin de kripto varlık düzenlemelerine ilişkin çalışmalarını hızlandırması ve uluslararası standartlarla uyumlu bir çerçeve oluşturması gerekmektedir.

Sonuç

Blokzincir teknolojisi ve kripto varlıklar, dijital ekonomi ve finansal piyasalarda önemli değişimlere yol açmaktadır. Bu yenilikler, beraberinde çeşitli fırsatlar getirse de, güvenli ve düzenli bir piyasa için düzenleyici çerçevelerin oluşturulması büyük önem taşımaktadır. Kripto varlıkların geleceği, bu düzenlemelerin etkinliği ve piyasa katılımcılarının bu düzenlemelere uyumu ile şekillenecektir. Türkiye de dahil olmak üzere dünya genelinde, bu alandaki yasal gelişmelerin takip edilmesi ve gerekli düzenlemelerin yapılması, finansal sistemlerin bu yeni teknolojiye uyum sağlamasında kritik bir rol oynayacaktır.

 

[1] Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: Eşten Eşe Elektronik Nakit Sistemi. Erişim Linki: https://bitcoin.org/bitcoin.pdf

[2] CoinMarketCap. (2024). Kripto Varlıkların Toplam Piyasa Değeri Verileri. Erişim Linki: https://coinmarketcap.com

[3] Chainalysis. (2023). Global kripto benimseme endeksi 2023. Chainalysis. https://www.chainalysis.com/blog/2023-global-crypto-adoption-index/

[4] Binance Research. (2023). Türkiye’nin Kripto Görünümü. Kasım 2023. Erişim Linki: https://www.binance.com/en/research/analysis/state-of-the-market-turkeys-crypto-landscape

[5] Reuters. (2021, 24 Eylül). Çin Halk Bankası (PBOC), ülkede kripto para işletmelerinin faaliyetlerini yasaklamış ve Bitcoin madenciliğini de durdurmuştur. https://www.reuters.com/world/china/china-central-bank-vows-crackdown-cryptocurrency-trading-2021-09-24/#:~:text=The%20People’s%20Bank%20of%20China,from%20facilitating%20cryptocurrency%20trading%20nationally.

[6] Avrupa Konseyi. (2023, 16 Mayıs). Kripto Varlık Piyasaları Düzenlemesi (MİCA) kabul edildi: Tüketici korumasını artıran ve kara para aklama ile terörizmin finansmanını önlemeye yönelik yeni lisanslama gereksinimleri. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/05/16/digital-finance-council-adopts-new-rules-on-markets-in-crypto-assets-mica/

[7] Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. (16 Nisan 2021). Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik. Resmi Gazete, 31456. Erişim Linki: https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=38569&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5

[8] Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete. (2006, 11 Ekim). Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun. Resmi Gazete. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5549.pdf

[9] Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı. (t.y.). Türkiye’nin FATF (Financial Action Task Force) standartlarına uyumu. Erişim Linki: https://diabgm.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/fatf-mali-eylem-gorev-gucu

Sosyal Medyada Paylaş: